• wstęp
• Thich Quang Duc
• Norman Morrison
• Ryszard Siwiec
• Vasyl Makuch
• Sándor Bauer
• Josef Hlavatý
• Jan Zajíc
• Evžen Plocek
• Elijahu Rips
• Romas Kalanta
• Oskar Brüsewitz
• Musa Mamut
• Mohamed Bouazizi
• Rigzin Phüncchog

Musa Mamut

* 20 lutego 1931, Uzundža

† 28 czerwca 1978, Besh-Terek

To, co zrobiłem, nie pozostanie bez odezwy.

Musa Mamut, 23 czerwca 1978

W dniu 23 czerwca 1978 r. polał się benzyną i podpalił w proteście przeciwko deportacji Tatarów krymskich Musa Mamut.

Musa Mamut urodził się w rodzinie pasterskiej na Krymie. Liczna rodzina (Musa miał pięciu braci i dwie siostry) została w roku 1944 deportowana do Uzbekistanu, gdzie pracowała w spółdzielni rolniczej. Na wygnaniu rodzina żyła w biedzie, czworo rodzeństwa Musy zmarło z niedożywienia. On sam pracował jako robotnik w magazynie bawełny. W roku 1957 ukończył szkołę rolniczą i został mechanikiem. Pracował w spółdzielni jako traktorzysta.

 Dopiero we wrześniu 1967 r. Tatarzy krymscy zostali uwolnieni od zarzutu kolaboracji z nazistami i teoretycznie mogli wrócić do ojczyzny. Tu jednak w większości czekały na ich problemy z urzędami. Musa Mamut wrócił na Krym w kwietniu 1975, kiedy to kupił dom w mieście Besh-Terek niedaleko Simferopolu. Nie udało mu się jednak uzyskać notarialnego zaświadczenia o zakupie i dlatego nie miał też potwierdzenia o pozwoleniu na pobyt. W dniu 23 kwietnia 1976 r. został zatrzymany a 13 maja 1976 skazany bezwarunkowo przez sąd powiatowy na dwa lata pozbawienia wolności za niedopełnienie obowiązku meldunkowego. Jego żonę skazano na dwa lata w zawieszeniu. Mamut przebywał w więzieniu w Kremenčuku na Poltavě. Po kilku miesiącach został warunkowo wypuszczony, a resztę kary zamieniono mu na przymusową pracę w miejscowej rafinerii. Kiedy na podstawie decyzji sądu 18 lipca 1977 r. został zwolniony na dziewięć miesięcy przed zakończeniem kary, wrócił do rodziny.

Ponownie nie uzyskał pozwolenia na pobyt i został wezwany do opuszczenia Krymu. Bez skutku zwracał się do urzędów rządowych i kierownictwa partii komunistycznej. O krytycznej sytuacji swojego narodu często dyskutował z przyjaciółmi. W dniu 20 czerwca 1978 r. przeciwko małżeństwu ponownie rozpoczęto postępowanie karne w związku z niedopełnieniem obowiązku meldunkowego. Kiedy 23 czerwca pojawiła się w jego domu policja, Musa Mamut polał się benzyną, wziął do ręki zapałki i wyszedł na zewnątrz. Dzieci i przyjaciele bezskutecznie próbowali odwieźć go od decyzji o podpaleniu. Zdaniem etnolog Grety Uehlingovej, która dwadzieścia lat po tym wydarzeniu przeprowadziła kilka rozmów z jego krewnymi, Mamut przygotowywał się do tego czynu od miesięcy. Jej zdaniem jest możliwe, że w rzeczywistości chodziło o atak samobójczy przeciwko policjantowi, który przyszedł aresztować małżeństwo. Ówczesne dokumenty nie potwierdzają jednak tej hipotezy. Prawdopodobne jest, biorąc pod uwagę także jego wypowiedzi ze szpitala, że Musa Mamut inspirował się raczej czynem Jana Palacha, o którym wiedziano na Krymie za sprawą relacji zagranicznych.

Ciało Mamuta uległo poparzeniu w 90%. Został przewieziony do szpitala w Simferopolu, gdzie po pięciu dniach zmarł. Przez cały czas był przytomny i kilkakrotnie powtarzał, że podpalił się w proteście przeciwko deportacji Tatarów krymskich z ich ojczyzny. Został pochowany w Besh-Terek. Urzędy starały się utajnić powody jego czynu i próbowały uznać go za psychicznie chorego. Jego protest spotkał się z silną reakcją Tatarów krymskich. Przedstawiciele narodowego ruchu Tatarów krymskich i dysydenci Mustafa Džemilev i Rešat Džemilev w związku ze śmiercią Mamuta, którą interpretowali jako ofiarę narodową, 5 lipca 1978 r. zwrócili się do króla Arabii Saudyjskiej Chalida, a 15 sierpnia 1978 do światowej opinii publicznej z prośbą o wsparcie Tatarów krymskich. W dniu 4 lipca 1978 r. rosyjski dysydent Andrej Sacharov przesłał do Leonida Breżniewa list, w którym wzywał go do zagwarantowania Tatarom krymskim „powrotu sprawiedliwości”. 

W roku 1986 w Nowym Jorku została wydana w tej sprawie książka dokumentów przygotowana przez Rešata Džemileva.

Literatura >>>