• wstęp
• Thich Quang Duc
• Norman Morrison
• Ryszard Siwiec
• Vasyl Makuch
• Sándor Bauer
• Josef Hlavatý
• Jan Zajíc
• Evžen Plocek
• Elijahu Rips
• Romas Kalanta
• Oskar Brüsewitz
• Musa Mamut
• Mohamed Bouazizi
• Rigzin Phüncchog

Romas Kalanta

* 22 lutego 1953, Olita (Alytus)

† 15 maja 1972, Kowno (Kaunas)

„O moją śmierć oskarżcie totalitarny system polityczny.“

Romas Kalanta, 14 maja 1972

W dniu 14 maja 1972 r. w Kownie (Kaunas) polał się benzyną i podpalił w proteście przeciwko radzieckiej okupacji Litwy 19-letni robotnik Romas Kalanta.

Romas Kalanta urodził się 22 lutego 1953 r. w rodzinie robotniczej. Jego ojciec był weteranem II wojny światowej, komunistą i zwolennikiem radzieckiego reżimu. Matka, przeciwnie, była wierząca i wychowywała swoje dzieci w duchu katolicyzmu. Romas uczył się w szkole średniej w Kownie. Czytał dużo powieści, pisał wiersze, grał na gitarze i razem z przyjaciółmi podziwiał ruch hippisów, który cieszył się dużą popularnością wśród młodzieży litewskiej. Chętnie również malował, w jego twórczości często pojawiały się motywy krzyża, ognia i cierpiącego człowieka.

W roku 1971 Kalanta popadł w konflikt z kierownictwem szkoły. Powodem było jego wystąpienie na seminarium historycznym, podczas którego krytykował marksizm. Rozważał także wstąpienie do katolickiego seminarium w Kownie. Ostatecznie w tym samym roku został wyrzucony z Komunistycznego Związku Młodzieży, a po nie zdaniu egzaminu maturalnego, przeniósł się do szkoły wieczorowej. Pracował jako robotnik w fabryce.

Samospalenie Kalanty prawdopodobnie inspirowane było przykładem Jana Palacha, o którego proteście Litwini dowiedzieli się z zagranicznych stacji radiowych. W dniu 14 maja 1972 r. o godz. 12.30 Kalanta przyszedł na główną ulicę Aleję Wolności, gdzie pod fontanną spotykała się miejscowa młodzież. Było to przed Teatrem Muzycznym w Kownie, naprzeciwko głównego budynku rządu radzieckiego w mieście. Tutaj polał się benzyną, którą przyniósł ze sobą w trzylitrowej pękatej butli i podpalił się. Według niektórych źródeł wykrzyknął hasło: „Wolność dla Litwy!”. Niedaleko fontanny odnaleziono jego notatnik z informacją: „O moją śmierć oskarżcie proszę totalitarny system polityczny”. Jego ciało uległo poparzeniu w 90 %. Nieprzytomny został odwieziony do szpitala, gdzie zmarł następnego dnia.

Pod wpływem nacisków urzędów rodzina była zmuszona 18 maja 1972 r. rozpocząć pogrzeb o dwie godziny wcześniej, niż pierwotnie informowano (nagrobek mógł być postawiony dopiero w roku 1982). Wywołało to duże wzburzenie wśród młodzieży. Kondukt pogrzebowy przerodził się w uliczne antyradzieckie zamieszki, które trwały dwa dni i zostały stłumione siłą. Ogółem podczas nich zatrzymano 402 osoby, 7 z nich oskarżono później o „chuligaństwo” i skazano bezwarunkowo na 3 lata więzienia. Setki pozostałych zostały wyrzucone ze szkół bądź zakładów pracy. Według końcowego sprawozdania wileńskiej KGB w następnych miesiącach wzorem Kalanty podpaliło się kolejnych 13 osób.

W czerwcu 1972 r. litewska prasa opublikowała sprawozdanie rzekomej komisji lekarskiej, która stwierdziła, że Kalanta był psychicznie chory. Ostatecznie przywrócono mu nawet prawa członka komsomołu. Dopiero w roku 1989, na podstawie decyzji prokuratury, powołano nową komisję lekarską, której postanowienie było zupełnie inne. Jej zdaniem Kalanta przed wykonaniem swojego czynu był poczytalny i nie może być uważany za psychicznie chorego. O jego czynie napisano kilka książek a w roku 1999 nakręcono także film dokumentalny. W dniu 4 lipca 2000 r. Kalanta został pośmiertnie odznaczony przez litewskiego prezydenta Valdasa Adamkusa. W dniu 14 maja 2002 na miejscu jego tragicznego czynu odsłonięto pomnik.

Literatura >>>