Pomnik Jana Palacha i Jana Zajíca
Praga 1, Plac Wacława (Václavské náměstí)
„Mało kto zna ten pomnik. Wielu ludzi przejdzie obok niego i nawet go nie zauważy. Na krzyżu widnieje niewyraźny napis. Pomnik niczego nikomu nie narzuca, zupełnie nie nadaje się do uroczystości wspomnieniowych. Nie jest heroiczny, jest właśnie tylko tym skromnym przypomnieniem.”
Václav Cílek
Niepozorny pomnik umieszczony jest kilka metrów od fontanny przed budynkiem Muzeum Narodowego na Placu Wacława w Pradze tam, gdzie Jan Palach 16 stycznia 1969 r. polał się benzyną i zapalił. W miejscu tym potem przebiegała głodówka na poparcie jego postulatów, tutaj również wystawiona była jego maska pośmiertna.
Autorkami pomnika są artysta plastyk Barbora Veselá oraz architekci Čestmír Houska i Jiří Veselý. W odróżnieniu od większości wspomnieniowych dzieł położyli nacisk na linię poziomą – z płyt chodnikowych unoszą się dwie niskie okrągłe mogiły połączone krzyżem z brązu (pomnik ma symbolizować postać ludzką jako pochodnię). Położenie krzyża wskazuje kierunek, w którym zapalony Jan Palach upadł na ziemię. Na lewym ramieniu krzyża umieszczone są imiona Jana Palacha i Jana Zajíca wraz z datami ich urodzin i śmierci.
Autorzy pomnika w projekcie konkursowym wyjaśnili, dlaczego wybrali ten symbol: „W naszym kręgu kulturowym z ofiarami zawsze łączony był symbol krzyża. W tradycji chrześcijańskiej krzyż przynosi odkupienie. Nasz krzyż swoim znaczeniem zbliża się do krzyża oznaczanego jako pojednawczy. Te były powszechnie i w większości wznoszone na otwartym terenie jako pomniki pojednania win, deklaracji i naprawy ważnego wydarzenia i możliwości zmierzenia się z nim. Nie chcemy jednak uspokajać. O naszym krzyżu nie da się do końca powiedzieć, czy wznosi się czy jest powalony naszą obojętnością, tak samo jak wynurzające się wzniesienia mogił mogą się właśnie zapadać do podziemia – do naszej podświadomości, do zapominanej i zgniatanej historii i pomału mogą połączyć się z ziemią.”
16 stycznia 2000 r. pomnik odsłonili burmistrz Pragi 1 Jan Bürgermeister wraz z przedstawicielami Towarzystwa Jana Palacha z Všetat i towarzystwa Thimm, które pokryło część nakładów na jego wykonanie. Pod pomnikiem odbywają się spotkania wspomnieniowe.
W górnej części Placu Wacława, około 30 metrów pod pomnikiem Św. Wacława, od aksamitnej rewolucji, znajduje się spontanicznie utworzone miejsce pamięci ku czci ofiar komunizmu w formie drewnianego krzyża i korony cierniowej. Stopniowo umieszczono tu także dwie marmurowe tablice. Pierwsza jest poświęcona Janowi Palachowi i Janowi Zajícowi. Drugą, poświęconą „ofiarom komunizmu” umieściło tu Towarzystwo byłych więźniów politycznych.