Ruch studencki

„Publicznie oświadczamy, że kredo naszych czynów stanowi wyłącznie humanistyczna idea socjalizmu w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej. Legalny i nielegalny nacisk wywierany na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną uważamy za jedynie tymczasowy. Nie zgodzimy się nigdy na tolerowanie wielkomocarstwowej polityki prowadzącej do rozdzielenia narodów. Ludzkość musi łączyć ideał wzajemnego respektowania, nie zaś psychoza strachu. Jeśli będziemy przekonani, że czyny naszego rządu i kierownictwo Komunistycznej Partii Czechosłowacji nie zmierza wyraźnie do podanego celu, wystąpimy ponownie.”

Z oświadczenia Komitetu Praskich Studentów Szkół Wyższych i Związku Studentów Szkół Wyższych o decyzji przystąpienia do strajku okupacyjnego popierającego dziesięć żądań Związku Studentów Szkół Wyższych Czech i Moraw (SVS), listopad 1968

Od pierwszej połowy lat 60. XX wieku w Czechosłowacji stopniowo odradzało się życie studenckie, gwałtownie stłumione po lutym 1948 r. Aktywni studenci skupiali się wokół czasopism wydziałowych i komitetu Czechosłowackiego Związku Młodzieży (ČSM). W niektórych szkołach powstały zupełnie nowe i niezależne komitety (przykładowo na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze powstało towarzystwo o żartobliwej nazwie Klikożyw – Klika opozycyjnych żywiołów (Klikoživ-Klika opozičních živlů). Jednym z dowodów odrodzenia w połowie lat 60. stały się studenckie juwenalia, którym na ulicach przyglądały się setki tysięcy ludzi.

Już w roku 1966 kierownictwo reżimu wróciło do ostrzejszego kursu. Jego symbolem stało się relegowanie ze studiów w Czeskiej Technicznej Szkole Wyższej studenckiego lidera Jerzego Müllera i powołanie go do zasadniczej służby wojskowej. Pół roku później w ten sam sposób ukarany został Luboš Holeček. Zasadniczym przełomem stały się wydarzenia strahowskie. Po jednej z regularnych przerw w dostawie energii w akademikach na Strahowie 31 października 1967 r. studenci wyszli na ulice.

Tam jednak brutalnie rozpędzili ich funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej. Niestosowny atak wzbudził wiele kontrowersji także w kierownictwie KSČ, stając sie jednym z powodów do dyskusji o odwołaniu Antonína Novotnego. Dla samych studentów znaczyło to definitywne rozstanie z proreżimowym Czechosłowackim Związkiem Młodzieży (ČSM). Na wiosnę 1968 r. powstawały na wydziałach Akademickie Rady Studentów (ARS) i inne niezależne organizacje. W tym samym okresie, jako organizację łączącą, na terenach czeskich powołano do życia Związek Studentów Szkół Wyższych Czech i Moraw (SVS).

Studenci wyraźnie wpływali na wydarzenia w całym kraju. W marcu i kwietniu 1968 r. zorganizowali publiczne spotkania młodzieży, na których konfrontowali przedstawicieli procesu reform z ostrą krytyką partii komunistycznej i żądaniem powstania partii opozycyjnych. Spotkania dodatkowo był transmitowane przez radio i dzięki temu z radykalnymi poglądami studentów mogła zapoznać się opinia publiczna. Duży odzew zyskało studenckie poparcie dla planowanej kandydatury na prezydenta Čestmíra Císařa czy demonstracje studentów za przywróceniem stosunków dyplomatycznych z Izraelem.

Po sierpniowej okupacji, a przede wszystkim na jesieni 1968 r., studenci należeli do najbardziej aktywnych grup sprzeciwiających się postępującej „normalizacji”. W dniach 18 – 21 listopada 1968 r. zorganizowali na wydziałach w całej Czechosłowacji strajk okupacyjny na poparcie „studenckich dziesięciu przykazań”, w których stawiali kierownictwu KSČ szereg żądań. Żadnego z nich nie udało się jednak przeforsować i w ten sposób pod koniec 1968 r., nie tylko wśród studentów, zaczęło się szerzyć poczucie beznadziejności.