• wstęp
• Thich Quang Duc
• Norman Morrison
• Ryszard Siwiec
• Vasyl Makuch
• Sándor Bauer
• Josef Hlavatý
• Jan Zajíc
• Evžen Plocek
• Elijahu Rips
• Romas Kalanta
• Oskar Brüsewitz
• Musa Mamut
• Mohamed Bouazizi
• Rigzin Phüncchog

Ryszard Siwiec

ZP_SIWIEC_NAROZENI

† 12 września 1968, Warszawa

Ludzie, w których może jeszcze tkwi iskierka uczuć ludzkich! Opamiętajcie się! Usłyszcie mój krzyk! Krzyk szarego, zwyczajnego człowieka, syna narodu, który własną i cudzą wolność ukochał ponad wszystko, ponad własne życie! Opamiętajcie się! Jeszcze nie jest za późno!

Ryszard Siwiec, 7 września 1968

W dniu 8 września 1968 r. na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia polał się rozpuszczalnikiem i zapalił w proteście przeciwko uczestnictwu wojska polskiego w okupacji Czechosłowacji 59-letni urzędnik Ryszard Siwiec.

Ryszard Siwiec urodził się 7 marca 1909 r. w galicyjskiej Dębicy, która wówczas była częścią Austro-Węgier. Na początku lat 90. rodzina przeprowadziła się do Lwowa, gdzie Ryszard, po ukończeniu gimnazjum, został absolwentem ekonomii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Od połowy lat 30. Siwiec pracował jako urzędnik w urzędzie finansowym w Przemyślu. Kiedy zachodnia część Polski dostała się pod okupację wojsk niemieckich, zdecydował się na odejście z urzędu, aby nie służyć okupantom. Pracował jako robotnik dbający o zieleń miejską. Przyłączył się do ruchu oporu. Po wojnie został współwłaścicielem fabryki produkującej wina i miody. Po upaństwowieniu zakładu pracował w nim nadal jako księgowy. W roku 1945 Ryszard ożenił się. Z żoną Marią mieli pięcioro dzieci.

Siwiec sprzeciwiał się reżimowi komunistycznemu. Uznawał wartości konserwatywne, które opierały się na tradycjach narodowych i chrześcijańskich. W jego domu na ścianie wisiał portret założyciela nowoczesnego państwa polskiego i zwycięzcy w walce z bolszewikami w roku 1920 marszałka Józefa Piłsudskiego. Kochał powieści historyczne, interesował się historią II wojny światowej i heroiczną walką polskiego podziemia. W roku 1968 znalazł się pod wpływem studenckich protestów i ich brutalnego stłumienia. Nocami, pod pseudonimem Jan Polak, pisał ulotki popierające strajkujących. Na początku kwietnia 1968 napisał testament, który rodzina dostała pocztą dopiero po jego śmierci. W jego pierwszych zdaniach widać jasno, że już wówczas myślał o radykalnej formie protestu. Ostatecznie zdecydował się na samospalenie po sierpniowej okupacji Czechosłowacji, w której wzięło udział także wojsko polskie. Podobnie jak znaczna część jego rodaków, Siwiec uważał to wydarzenie za hańbę narodową.

Do swojego czynu przygotował się bardzo dokładnie – na taśmę magnetofonową nagrał przesłanie, w którym oskarżył Związek Radziecki o imperializm i chęć rozpętania nowej wojny światowej. Zdobył wejściówkę na centralne uroczystości dożynkowe, które odbywały się na Stadionie Dziesięciolecia w obecności najwyższych władz państwowych i partyjnych PRL. Program kulturalny oglądało około 100 tysięcy osób. Nikt z tego grona nie zareagował jednak na protest Siwca, czego ten niewątpliwie oczekiwał. Po ugaszeniu został natychmiast odwieziony do szpitala. Większość świadków była jego czynem całkowicie wstrząśnięta. W szpitalu, przez cały czas był pilnowany przez tajną policję. W ciągu czterech dni zmarł. Po kilku dniach o zdarzeniu dowiedziała się polska redakcja Radia Wolna Europa, jednak jej kierownictwo nie uznało informacji za wiarygodną. Dopiero po samospaleniu Jana Palacha, kiedy monachijska redakcja ponownie otrzymała z Polski opis całego wydarzenia, w marcu 1969 roku wyemitowano informację o samospaleniu w Warszawie.

W roku 1981 rodzina Siwca wydała księgę pamiątkową, w której po raz pierwszy opublikowano zapis przesłania, które Ryszard Siwiec nagrał na magnetofon przed swoim czynem. Dopiero na początku lat 90. polskiemu reżyserowi Maciejowi Drygasowi udało się zgromadzić wypowiedzi świadków i rodziny. Uzyskał także archiwalne dokumenty z ówczesnego śledztwa i odkrył siedmiosekundowe ujęcie filmowe płonącego Ryszarda Siwca. W roku 1991 nakręcił film dokumentalny Usłyszcie mój krzyk i przygotował audycję radiową Testament. Przede wszystkim jego zasługą był fakt, że protest Siwca stał się znany w Polsce i zagranicą. W roku 2003 archiwistom z Instytutu Pamięci Narodowej udało się odnaleźć nowe filmowe ujęcia nakręcone na Stadionie Dziesięciolecia przez funkcjonariuszy polskiej tajnej policji.

Ryszard Siwiec został odznaczony najpierw czeskim, potem słowackim i w końcu polskim wysokim odznaczeniem państwowym. W Warszawie, Przemyślu i Dębicy po roku 1989 zostały odsłonięte tablice pamiątkowe. W Przemyślu, gdzie mieszkał, jego imieniem nazwano most. W roku 2009 jego imię zyskała także ulica w Pradze, przy której znajduje się siedziba Instytutu Badania Reżimów Totalitarnych. W tym samym miejscu w roku 2010 odsłonięto pomnik upamiętniający jego protest.

Literatura >>>